Sztuka i propaganda

Sztuka i propaganda. Od piktorializmu do dokumentu czasów II Wojny Światowej.

 

 

W piątek, 1 lutego o godz. 17 w Dolnośląskim Centrum Fotografii „Domek Romański” odbędzie się otwarcie wystaw „Sztuka i propaganda". Od piktorializmu do dokumentu czasów II Wojny Światowej”. Prezentowany na wystawie zestaw prac fotografików sowieckich, jest próbą ukazania przemian, które nastąpiły w fotografii radzieckiej po Rewolucji Październikowej 1917 roku. Na głoszone przez władze hasło „Sztuka dla ludu” odpowiedzieli młodzi twórcy, włączając się w budowanie nowego ładu społecznego. Świeże spojrzenie przyczyniło się do istotnych zmian i wyznaczyło nowe kierunki w sztuce, co bardzo wyraźnie widać właśnie w fotografii. To ona, jak mało które medium mogła spełniać oczekiwania władz komunistycznego państwa i stać się elementem propagandy.  

 

 

Dla fotografii nastał trudny czas przełomu lat 20. i początku 30., okres transformacji od obowiązującej tradycyjnej estetycznej, piktorialnej fotografii do nowoczesnego dynamicznego jej traktowania. W efekcie ukształtowały się trzy wyraźne kierunki.

Pierwszy, to wywodząca się z wcześniejszych do rewolucyjnych czasów, powszechnie uznawana za przejaw tradycji burżuazyjnych tzw. fotografia salonowa. Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu był Aleksander Grinberg (1885–1979) – współpracownik m.in. Sergieja Eisensteina. Jego akty w latach 30. zostały uznane na pornografię, przez co artysta został skazany na obóz pracy.

Kolejnym, określanym „nurtem proletariackim” było pokazywanie życia takim, jakie jest. A więc fotograficznym działaniem wywołującym określone stany emocjonalne poprzez zwracanie fotografiami uwagi, wzbudzanie emocji lub stymulowanie wrażliwości na określone problemy. Ten kierunek wyznaczyła grupa młodych fotografów – fotoreporterów wyspecjalizowanych w fotoreportażu i dokumentowaniu życia na potrzeby komunistycznej propagandy. Liderem nurtu był Arkadij Szajchet (1898–1959).

 

 

I w końcu trzeci silnie związany z modernizmem, tworzący konstruktywistyczne podwaliny w sztuce, wywodził się ze środowisk twórców lewicowych, skupionych w Grupie „Październik”. Jego twórcą i intelektualnym filarem był Aleksander Rodczenko (1891–1956), bez wątpienia najwybitniejszy przedstawiciel sowieckiej awangardy. Zwolennikiem jedności sztuki z życiem i tzw. produktywizmu, radykalnej tendencji konstruktywizmu. Rodczenko zaczynał od malarstwa sztalugowego, następnie zajmował się sztuką użytkową, grafiką użytkową a w końcu fotografią. Pierwsze były fotomontaże o wyraźnych dadaistycznych wpływach niemieckich, ale zaznaczonej konstruktywistycznej estetyce. Pod koniec lat 20-tych jego twórczość zdominowała czysta fotografia i to ona stała się podstawowym środkiem wyrazu. Nie uratowały Grupy dynamiczne konstruktywne kompozycje ani nowy język srebrowego obrazu. Zarzuty deformacji rzeczywistości i burżuazyjnego formalizmu, ale i naśladownictwo zachodnich twórców, doprowadziły w 1932 roku do zakończenia działalności Grupy.

W połowie lat 30. odrzucono idee „proletariackiej sztuki”. W ramach prowadzonych przez NKWD czystek przestały istnieć przywołane wcześniej kierunki w fotografii. Aktywni twórcy ze względu na „społeczne zagrożenie” zostali w większości aresztowani i zesłani do łagrów. Wcześniej od wszelkich wpływów na sztukę odsunięty został Aleksander Rodczenko. 
Entuzjazm twórców młodego socjalistycznego państwa szybko został zgaszony. Totalitarny system z jego surową cenzurą przejął kontrolę nad sztuką i jej twórcami. Nastał czas jedynie słusznego realizmu socjalistycznego.

 

 

Przygotowana wystawa jest próbą przedstawienia przemian, którym podlegała sowiecka fotografia w czasach optymizmu. Zgromadzone prace obejmują dokonania najwybitniejszych przedstawicieli poszczególnych kierunków. Zobaczymy na ekspozycji rosyjski piktorializm reprezentowany przez Aleksandra Grinberga (1885–1979), konstruktywizm, którego przykładem są fotogramy jego współtwórcy Aleksandra Rodczenki (1891–1956), Borysa Ignatowicza (1899–1976) i Michaiła Prechnera (1911–1941) oraz najliczniej prezentowany fotoreportaż i dokument wojenny – Arkadija Szajcheta (1898–1959), Emmanuiła Jewzierichina (1911–1984), Мarka Markow-Grinberga (1907-2006), Georgija Petrusowa (1903–1971), Georgija Lipskerowa (1896–1977), Jewgienija Chałdeja (1917–1997), Anatolija Jegorowa (1907–1986), Iwana Szagina (1904–1982), Aleksandra Ustinowa (1909–1995).

 

 

Fotografie wybrane do wystawy pochodzą ze zbiorów Związku Fotografów Rosji. Pierwsza ich odsłona w Polsce miała miejsce Warszawie w 2012 r. w Starej Galerii ZPAF, gdzie kuratorem z strony rosyjskiej był Andrej Baskakow. Wrocław jest drugim miastem, w którym będzie można obejrzeć wystawę.